یکی از مباحث مهمی که در حقوق جزای عمومی بحث می شود مبحث عوامل رافع مسئولیت کیفری می باشد که این مبحث در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ذیل عنوان موانع مسئولیت کیفری طرح شده است. عوامل رافع مسئولیت کیفری کیفیاتی شخصی و درونی هستند که باعث تبرئه شدن شخصی از مسئولیت کیفری می‌شوند و فرد مجازات نمی شود ولی مسئولیت مدنی وجود دارد.
دسته بندی عوامل رافع مسئولیت کیفری
عوامل رافع مسئولیت کیفری را می توان در دو دسته مورد بررسی قرار داد:
1- علل تام رافع مسئولیت کیفری
این علل عبارتند از صغر، جنون ،اجبار
الف- صغر
یکی از علل رفع مسئولیت کیفری صغر است. صغیر کسی است که به سن بلوغ نرسیده است که سن بلوغ در پسر 15 سال تمام قمری و در دختر 9 سال قمری می باشد.
بنابراین سن مسئولیت کیفری همان سن بلوغ می باشد. بر این اساس ملاک مقدار سن متهم در زمان وقوع جرم می باشد.بنابراین درصورتی که متهم در زمان ارتکاب جرم صغیر بوده و در زمان کشف جرم یا مراحل تحقیق و محاکمه بالغ شود،رسیدگی به اتهام وی مشمول صغر می‌باشد.
ب-جنون
جنون عبارت است از: از بین رفتن عقل بر اثر آشفتگی روحی و روانی و از دست دادن قوه درک و شعور. جنون دارای دو نوع دائمی و ادواری می باشد که در جنون ادواری جنون زمانی مانع مسئولیت کیفری است که فرد در حین ارتکاب جرم مجنون شده باشد. جنون به دو شرط از مجنون رفع مسئولیت می کند که شرط اول این است که جنون با جرم تقارن داشته باشد و شرط دوم نیز این می باشد که جنون با جرم تلازم داشته باشد به این معنا که جرم ارتکابی در نتیجه ی این اختلالات روحی و روانی رخ داده باشد.
پ-اجبار
بر اساس ماده 140 ق.م.ا یکی از شرایط مسئولیت کیفری اختیار می باشد.
بنابراین در صورتی می توان فرد را مجازات کرد که جرم ارتکابی را از روی اختیار انجام داده باشد هر چند جرم قتل از این قاعده مستثنی است چرا که بر اساس ماده 375 ق.م.ا اکراه مجوز قتل نیست و مرتکب قصاص می‌شود و اکراه کننده به حبس ابد محکوم می‌شود.
بعد از ذکر مقدمه ی فوق در تعریف اجبار باید گفت که اجبار عبارت است از موقعیتی که موجب از بین رفتن اراده آزاد شخص مجبور می شود.
این مقاله را نیز بخوانید: حقوق جزا چیست؟
2- علل نسبی رافع مسئولیت کیفری
علل نسبی رافع مسئولیت کیفری عبارتند از خواب و بیهوشی،مستی و اشتباه خواب و بیهوشی
از آنجایی که انسان در حالت خواب و یا بیهوشی فاقد اراده می باشد قانون مجازات اسلامی جرایم ارتکابی در این حالت را فاقد مجازات دانسته است.
مستی در صورت ارتکاب جرم در حالت مستی،اصل بر مسئولیت مرتکب می باشد مگر آن که مرتکب خلاف آن را ثابت نماید با این توضیح که در جرم ناشی از مستی اصل بر این است که مرتکب حین ارتکاب جرم به طور کلی مسلوب الاختیار نبوده است مگر اینکه ثابت نماید در هنگام ارتکاب جرم مسلوب الاختیار بوده است که در این صورت قابل مجازات نمی باشد که این امر در ماده 154 قانون مجازات اسلامی ذکر شده است.
اشتباه چیست؟
یکی از علل نسبی رافع مسئولیت کیفری اشتباه است که عبارت است از تصوری خلاف واقع داشتن از امری یا تصور نادرست داشتن از حکم یا موضوع قانون.
اشتباه دو نوع می باشد که عبارتند از:
الف- اشتباه حکمی
در مورد اشتباه حکمی اصل بر مسئولیت کیفری شخص می باشد که این امر در ماده 155 قانون مجازات اسلامی بیان شده است.
ب- اشتباه موضوعی
در مورد اشتباه موضوعی نیز باید بین جرایم عمدی و جرایم غیر عمدی قائل به تفکیک شد چرا که در جرایم عمدی، اشتباه موضوعی موجب رفع مسئولیت کیفری می شود چرا که با وجود اشتباه قصد مجرمانه که مد نظر قانون می باشد،منتفی می شود. درحالی که در جرایم غیر عمدی اشتباه موضوعی،تاثیری در سلب مسئولیت کیفری ندارد چرا که در این جرایم،خطا به عنوان عنصر روانی جرم لحاظ می گردد و از طرفی اشتباه خود یکی از مصادیق خطا می باشد.
سلام وقت بخیر
فقدان شعور هم از عوامل رافع مسئولیت کیفری هست؟
و چرا مطلبی در این مورد در سطح اینترنت نیست؟ واگر منبعی می شناسید معرفی کنید ممنون.
(خیلی سرچ کردم ولی در این مورد مطلبی پیدا نکردم)
سلام وقت بخیر
موضوعی تحت عنوان فقدان شعور در قوانین وجود ندارد.
فقدان عقل یا همان جنون در هر حدی باشد رافع مسوولیت کیفری است.
اشتباه موضوعی همیشه رافع مسئولیت نیست به طور مثال اگر شخصی تصمیم به قتل اقای الف را داشته باشد ولی به اشتباه برادر الف را که شبیه به آن است بکشد موجب رفع مسئولیت از قاتل نمیشود.
در مورد قتل این چنینه. وگرنه در مورد جرایم دیگر، رافع است.
سلام
من بین این دو تا گزینه شک دارم ممنون میشم پاسخ بدین.
۱_مستی در صورتی رافع مسئولیت کیفری است که شرب خمر به منظور ارتکاب جرم باشد ولی پس از ارتکاب جرم،فاعل مسلوب الاراده کلی شده باشد.
۲_مستی در صورتی رافع مسئولیت کیفری است که شرب خمر به منظور ارتکاب جرم نباشد،و در زمان ارتکاب جرم،فاعل مسلوب الاراده شده باشد.
گزینه دوم صحیح است، فقدان قصد رافع مسئولیت کیفریست