کودک آزاری چیست و مجازات آن

دوران کودکی مهم‌ترین دوره‌ی زندگی انسان است، دوره‌ای که در آن بخش عمده‌ی رشد و تکامل جسمی و روانی انسان شکل می‌گیرد و هرگونه غفلت در این دوره، پیامدهای جبران ناپذیری برای فرد به‌ همراه خواهد داشت.

در سال‌های اخیر جنبه‌های روحی و روانی کودکان نیز در کنار جنبه‌های جسمی آنان مورد توجه قرار گرفته است، به‌طوری‌که جرم‌انگاری آسیب به کودکان با عنوان کودک آزاری شناخته می‌شود و در قانون مدنی برای آن مجازات تعیین شده است. در این مقاله برایتان توضیح می‌دهیم کودک آزاری چیست و چه مجازاتی برای آن تعیین شده است.

نقض حقوق کودکان و کودک آزاری ، سابقه ای طولانی در تاریخ بشری داردکه در هر دوره ای از تاریخ ، تعریف مفهومی آن متفاوت است.

کودک آزاری چیست ؟

کودک آزاری عبارت است از هر گونه بدرفتاری فیزیکی و یا عاطفی، سواستفاده جنسی، غفلت یا رفتار همراه با بی‌توجهی یا استثمار تجاری یا سایر انواع استثمار، که منجر به آسیب واقعی یا احتمالی به سلامت، بقا، رشد یا کرامت کودک در زمینهٔ روابط یا مسئولیت، اعتماد یا قدرت شود (تعریف سازمان جهانی بهداشت).

هرگونه فعل يا ترک فعلي که باعث آزار روحي و جسمي و ايجاد آثار ماندگار در وجود يک کودک شود، «کودک آزاري» گفته مي‌شود که برخي از اين آثار مي‌تواند مخفي باشد.

حتي محروم کردن او از غذا، حبس کردن کودک در حمام يا … اشکال مخفي کودک آزاري است.

هر گونه تنبيه بدني و تجاوز جنسي به کودک هم از انواع کودک آزاري فيزيکي محسوب مي‌شود.

حقوق کودکان از جمله مسائلی است که تا چندین سال قبل ، چه در ایران و چه در سایر کشورها و نیز در عرصه بین الملل ، چندان مورد توجه نبوده است.

این مقاله را نیز بخوانید: حقوق جزا چیست؟

کودک آزاری در ایالات متحده آمریکا جرمی بسیار جدی محسوب می‌شود و دادگاه می‌تواند برای مجرمان از احکام تعلیقی تا حبس ابد مجازات تعیین کند.

در ايران هم تا پيش از سال 1381 کودک ‌آزاري از جرايم خصوصي شناخته مي‌ شد و فقط پدر که ولي کودک است به مثابه مالک کودک حق داشت در صورت رخ دادن کودک ‌آزاري شکايت کند اما در سال 81، طرحي 12 ماده‌اي به پيشنهاد انجمن حمايت از حقوق کودکان به مجلس ارائه شد و با پيگيري کميسيون بهداشت مجلس تصويب شد که بر اساس آن «کودک آزاري» از مصاديق جرايم عمومي قرار گرفت و اعلام جرم عليه مرتکبان کودک ‌آزاري ممکن شد.

قانون حمایت از کودکان و نـوجوانان در سال 1381 در 9 ماده به تصویب رسید و عملاً جرمی به نام کودک آزاری با ضمانت اجرای حبس و یا جزای نقدی وارد مجموعه قوانین کیفری شد.

اما متاسفانه هر روز شاهد افـزایش مشکلاتی چون کار اجباری کودکان، کودک آزاری، سوء استفاده‌های جنسی، قاچاق اعضاء کودکان و … هستیم.

انواع کودک آزاری

1. کودک آزاری جسمی: کودک آزاری جسمی می‌تواند طیف گسترده‌ای از اعمال را، از تنبیه ساده گرفته تا آسیب‌های جسمی شدیدِ منجر به مرگ، دربرگیرد.
2. کودک آزاری روانی: کودک آزاری روانی، علائم مشهودی روی بدن باقی نمی‌گذارد اما ممکن است که تأثیراتی حتی آسیب‌زاتر از کودک آزاری جسمی بر سلامت کودک باقی بگذارد؛ مواردی ازقبیل سرزنش، تحقیر، طرد کردن، ایجاد ترس و نگهداری دور از خانواده، همگی جزو کودک آزاری عاطفی به حساب می‌آیند.
3. کودک آزاری ناشی از غفلت: بی‌توجهی و نادیده گرفتن نیازهای اساسی کودک؛ مثل بی‌توجهی به ظاهر، بی‌توجهی به نیازهای روانی یا عدم توجه به کودکانی که نیازهای خاص دارند، موجب می‌شود تا این آزارها در آینده بر شخصیت‌ کودک تأثیرگذار باشند.
4. کودک آزاری جنسی: درنهایت کودک آزاری جنسی که مهم‌ترین نوع کودک آزاری محسوب می‌شود، تقریبا می‌تواند بخش‌هایی از همه‌ی آسیب‌ها را دربر گیرد. دقت داشته باشید که در کودک آزاری جنسی، لزوما نیازی به لمس بدن کودک توسط بزرگسال نیست؛ بلکه کودکان از مسائلی آسیب می‌بینند که شاید برای بزرگسالان آسیب محسوب نشوند، به‌طور مثال، دیدن صحنه‌ای مستهجن می‌تواند برای کودک آزاردهنده باشد و نوعی آزار جنسی به حساب بیاید، درحالی که برای بزرگسال چنین تأثیری ندارد. کودک آزاری جنسی علیرغم شیوع و وخامت آن ، متاسفانه به صراحت از سوی مقنن مورد پیش بینی قرار نگرفته است.
5. کودک آزاری اقتصادی:نمونه کودک آزاری اقتصادی اجبار به اشتغال کودک مثل دست فروشی و … است.
6. کودک آزاری آموزشی

(این مقاله را نیز بخوانید: آیا دستفروشی جرم است؟)

علائم کودک آزاری

• بدخلقی و گوشه گیری/ پرخاشگری
• اضطراب
• بازی کردن کمتر و یا کمترخندیدن در کودک
• اشکال در خوابیدن
• ناخن جویدن، انگشت مکیدن،کابوس شبانه
• رفتارهای غیرعادی
• ترس از لمس
• خشم بی دلیل نسبت به والدین
• ترس از چیزهایی که قبلا نبوده است.

علائم زیر در کودکان مورد آزار جنسی کمتر دیده می شود زیرا آسیب جنسی در کودکان به صورت لمس اتفاق می افتد.

• ادرار همراه با خون
• کبودی و تورم ناحیه تناسلی
• تغییر رنگ در لباس زیر
• اشکال در نشستن روی صندلی و …

اگر افراد بزرگسال به انجام اعمالی مانند شلاق زدن، هل دادن، لگد زدن، پرت کردن، جراحت جسمی به کودک وارد کردن، حمله فیزیکی، بریدگی، کبودی، شکستگی استخوان و… برای کودک قبل از رسیدن به سن 18 سالگی بپردازند کودک آزاری کرده اند.

نتایج کودک آزاری

آثار و نتایج کودک آزاری از دو حیث آثار کوتاه مدت و آثار بلند مدت قابل بحث است ؛ به این معنا که برخی از این آثار منحصراً در مورد کودک اتفاق می افتد و صرفاً مشکلاتی را برای خود او ایجاد می کند . اما آثار بلند مدت نشانه ها و بقایای کودک آزاری در زندگی آینده فرد است که متوجه اجتماع و افراد دیگر در آتیه می شود .

کودک آزاری سبب ابتلا به افسردگی، اختلال شخصیت، ناتوانی در یادگیری، پرخاشگری، احساس گناه، کاهش اعتماد به نفس در کودکان می شود . کودک آزاری انواع مختلفی مانند کودک آزاری جسمی، عاطفی، لفظی و یا جنسی دارد که هر کدام از آنها می تواند صدمه ای جدی به کودکان وارد کند و یا حتی باعث مرگشان شود.

به اعتقاد برخی روانشناسان بایستی کودکان را متناسب با سن آن‌ها در زمینه سوء استفاده جنسی آگاه کرد.

تجربه سوء استفاده جنسی از کودکان در دوره کودکی اتفاق ناخوشایندی است که می‌تواند نتایج آن تا بزرگسالی تداوم پیدا کند و ممکن است در زمان ازدواج و به شکل اختلالات جنسی خود را نشان دهد.

آنان معتقدند وجود رفت ‌و آمدهای خانوادگی و اجتماعی، فرزندان را در برقراری روابط بین فردی تقویت می‌کند.

چنانچه برای کودکتان آسیب ایجاد شده است به جای سرزنش خود در اولین فرصت بدون ترس از قضاوت به مشاورین متخصص مراجعه کنید تا بتوانید از آسیب های شدید آن جلوگیری کنید.

کودک آزاری در شرع

آیت الله العظمی مکارم شیرازی:

کودک آزاری در شرع اسلام جایز نیست و هر گاه پدر یا مادری مرتکب چنین کاری شوند حاکم شرع می تواند آنها را تعزیر کند و اگر کاری باشد که منتهی به فوت یا نقص عضو یا جراحتی گردد ، دیه دارد ولی تنبیه های جزئی و مختصر که هیچ گونه اثری روی بدن نگذارد آن هم در صورت ضرورت ، مانعی ندارد و چه بهتر که از آن هم صرف نظر شود و از طریق تشویق و محبت اقدام به تربیت شود .

ماده ۱۱۷۹ قانون مدنی

مطابق این ماده:

ابوین حق تنبیه طفل خود را دارند ولی باستناد این حق نمی‌توانند طفل خود را خارج از حدود تادیب تنبیه نمایند.

یکی از مشکلات اساسی مبارزه با کودک آزاری ، همین ابهام قانونی مربوط به مفهوم “حدود متعارف تنبیه و تادیب ” است
فهم معنای حدود متعارف تادیب و تنبیه و عدم تعیین آن توسط قانونگذار و در نتیجه واگذاری آن به تشخیص عرف،  موجبات سوء استفاده از قانون را برای برخی از والدین و سرپرستان قانونی اطفال فراهم نموده است .

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان

ماده 1 – کلیه اشخاصی که به سن هجده سال تمام هجری شمسی نرسیده اند از حمایت های قانونی مذکور در این قانون بهره مند می شوند.

ماده 2 – هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد ممنوع است.

ماده 3 – هرگونه خرید، فروش، بهره کشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف ازقبیل قاچاق، ممنوع و مرتکب حسب مورد علوه بر جبران خسارات وارده به شش ماه تا یک سال زندان و یا به جزای نقدی از ده میلیون ریال تا بیست میلیون ریال محکوم خواهد شد.

ماده 4 – هرگونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان ممنوع و مرتکب به سه ماه

و یک روز تا شش ماه حبس و یا تا ده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می گردد.

ماده 5 – کودک آزاری از جرائم عمومی بوده و احتیاج به شکایت شاکی خصوصی ندارد.

ماده 6 – کلیه افراد و مؤسسات و مراکزی که به نحوی مسؤولیت نگاهداری و سرپرستی کودکان را بر عهده دارند مکلفند به محض مشاهده موارد کودک آزاری مراتب را جهت پیگرد قانونی مرتکب واتخاذ تصمیم مقتضی به مقامات صالح قضایی اعلام نمایند تخلف از این تکلیف موجب حبس تا شش ماه یا جزای نقدی تا پنج میلیون خواهد بود.

ماده 7 – اقدامات تربیتی در چارچوب ماده 59 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370/09/07 و ماده 1179 قانون مدنی مصوب 1314/01/09 از شمول این قانون مستثنی است.

ماده 8 – اگر جرائم موضوع این قانون مشمول عناوین دیگر قانونی شود یا در قوانین دیگر حد یا مجازات سنگین تری برای آنها مقرر شده باشد، حسب مورد حد شرعی یا مجازات اشد اعمال خواهد شد.

ماده 9 – از تاریخ تصویب این قانون کلیه مقررات مغایر با آن ملغی الثر می گردد قانون فوق مشتمل بر نه ماده در جلسه علنی روز دوشنبه مورخ بیست و پنجم آذر ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و یک مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 11.10.1381 به تأیید شورای نگهبان رسیده است.

اطلاع ندادن کودک آزاری جرم است

در آخر مطابق با ماده‌ی ۶ این قانون، همه ی اشخاص و مؤسسه ها و مراکزی که به گونه ای که مسئولیت نگهداری و سرپرستی کودکان را برعهده دارند، مکلفند تا به‌محض مشاهده‌ی مورد های کودک آزاری مراتب را جهت پیگرد قانونی مرتکب و دریافت تصمیم مقتضی به مقامات صالح قضایی اعلام کنند و در صورت عدم انجام این تکلیف، مجازات آن ها حبس تا شش ماه یا پرداخت جزای نقدی تا ۵ میلیون ریال خواهد بود.

در ایران طبق ماده ۱۱ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان هر کس مرتکب قتل عمد یا ضرب و جرح عمدی کودک یا نوجوان شود و به هر علتی قصاص نشود، علاوه بر پرداخت دیه طبق مقررات، حسب مورد به بیش از دو سوم حداکثر مجازات مقرر قانونی محکوم خواهد شد.

برای کمک‌گرفتن از متخصصان و سازمان‌های مسئول در مورد کودک ‌آزاری می‌توان با اورژانس اجتماعی ۱۲۳، یا صدای یارا (خط تلفنی انجمن حمایت از حقوق کودکان) یا سازمان بهزیستی یا دادستانی استان‌ها تماس گرفت.

در این میان، لایحه‌ی جدید حمایت از کودکان از سال ۹۱ به مجلس تقدیم شده است.

با اینکه این لایحه توسط کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس بررسی شده است، اما هنوز برای تصویب به صحن علنی مجلس وارد نشده است. حساسیت بالای جرایم مربوط به کودکان که گاهی از مرحله‌ی آسیب‌های روانی و جسمی نیز عبور می‌کنند و به قتل منجر می‌شوند، نیاز به تصویب قانونی جدید با جرم‌انگاری دقیق‌تر جرایم را ایجاب می‌کند.

ممکن است کودک آزاری در قوانین دیگر مشمول عنوان مجرمانه دیگر و مجازات سنگین تر باشد ؛برای مثال ممکن است کودک آزاری جسمی منتهی به فوت کودک شود که در این صورت و با تحقق شرایط قانونی ، عمل کودک آزاری ، تبدیل به جرم قتل عمدی و مستوجب مجازات قصاص خواهد بود .

مسلما اگر مجرم مرتکب رفتارهایی همچون قتل، آسیب جسمی، تجاوز و … شود به مجازات اصلی این جرایم اعم از اعدام، قصاص و … که در مواد عمومی قانون مجازات اسلامی مورد اشاره قرار گرفته‌اند محکوم خواهد شد، اما آنچه در جامعه‌ی امروزی ما مورد نیاز است، تعیین مجازاتی خاص و بسیار سنگین ‌تر برای اشخاصی است که قربانی خود را از بین کودکان انتخاب می‌کنند که این انتخاب نشان از انحرافات و مشکلات روانی مرتکبین این جرایم دارد.